Na początek cyklu parę słów o grubości włókna alpaki i średniej grubości w mikronach podanej przy histogramie, czyli coś co stale się przewija w rozmowach o hodowli alpak i wokół czego narasta dużo mitów.
Włókno alpaki - ogólne informacje
W badaniach, w zależności od laboratorium, dla określenia średniej grubości włókna używa się zamiennie różnych skrótów: Micron, FD - fiber diameter, AFD - average fiber diameter, MFD - mean fiber diameter.
1000 mikronów = 1 mm
Klasyfikacja włókna wg grubości (AAFT):
Ex Super Royal - poniżej 16
Ultrafine / Royal Baby - 16-18
Superfine / Baby - 18-20
Fine - 20-23
Medium - 23-26
Strong - 26-30
X Strong - powyżej 30
Grubość włókna alpaki jest bardzo istotną cechą dla sektora tekstylnego, bo ma przełożenie na odczucie włókna w dotyku, generalnie im cieńsze włókno tym delikatniejsze wyroby, choć to duże uproszczenie i poza cienkim włóknem potrzeba jeszcze paru innych cech, żeby welon był faktycznie delikatny w dotyku i wartościowy z punktu widzenia przetwórni... temat na osobny artykuł.
W krajach o dobrze rozwiniętym alpaczym przemyśle najpopularniejsza przerabiana grubość przeznaczona na delikatne wyroby noszone na skórze to przedział 16-22 (przerabia się to dzieląc na grupy wg. grubości). Dowiedziono, że gdy średnia grubość włókna przekracza 22 mikrony przędza zaczyna drapać w skórę. Podobnie, gdy włókno ma mniejszą średnią grubość, ale ilość pojedynczych włosów o średnicy powyżej 30 mikronów przekracza 5%. Grubsze włókno też ma swoje zastosowanie, ale w innym rodzaju wyrobów. Z kolei włókno rzędu 13-14 mikronów nie stanowi wielkiej różnicy dla przemysłu tekstylnego, który nie jest jeszcze w stanie w pełni wykorzystać potencjału tak cienkiego włókna, choć oczywiście alpaki z tak cienkim włóknem mają duże znaczenie w hodowli - znaczenie genetyczne.
Mówiąc o efektywnie działającym rynku zbytu i przetwarzania włókna potrzeba też jeszcze jednej rzeczy - ilości, a bardziej precyzyjnie - włókna dobrej jakości w dużych ilościach. Kilka alpak z cienkim włóknem nie czyni wiosny, liczy się podnoszenie jakości całych stad.
Grubość włókna jest więc ważna również dla hodowcy, tym bardziej, że jest to cecha w dużym stopniu dziedziczna. Alpaki z cienkim włóknem, wywodzące się z rodziny alpak z cienkim włóknem, dają większe prawdopodobieństwo otrzymania potomstwa z cienkim włóknem. Zarazem jeśli masz samicę z grubszym włóknem i pokryjesz ją dobrym samcem z cienkim włóknem, jest szansa, że otrzymany potomek będzie w tym lepszy od samicy. Przy czym trzeba pamiętać, że w hodowli nie ma pewników i w skali wielu potomków otrzymujemy raz lepsze, raz gorsze efekty.
Na wstępie zaznaczę, że posługując się w tym artykule zwrotem "dobra alpaka" czy "najlepsze alpaki" nie mam na myśli alpak z jak najcieńszym włóknem, lecz alpaki, które poza dobrą lub przyzwoitą grubością włókna posiadają również całą resztę pożądanych cech. Poważna hodowla alpak w krajach Zachodu zaczęła się w latach 90. wraz pierwszymi importami alpak z Peru. Słynne peruwiańskie alpaki obecne dziś praktycznie w każdym dobrym rodowodzie gdzieś w starszym pokoleniu, bynajmniej nie miały ultra-cienkiego włókna. Raczej w okolicach 20 +/- mikronów. Do tego miały inne, wspaniałe cechy, które zrewolucjonizowały światową hodowlę alpak.
Dlatego sam fakt, że alpaka ma cienkie włókno często nie wystarczy, by uznać ją za wielce wartościową alpakę hodowlaną. Grubość w mikronach to tylko jedna z wielu cech, które decydują o jakości włókna i samej alpaki. Zarazem trudno określić w tym zbiorze które cechy są ważniejsze od innych, bo dobre włókno i szerzej - dobra alpaka to cały mikrokosmos i jakość alpaki ocenia się kompleksowo. Dodatkowo niektóre cechy wydają się wzajemnie uwarunkowane, w pewnym sensie sprzężone. Na przykład - grubość włókna może być powiązana z gęstością runa i karbowaniem. Będzie o tym osobny artykuł, teraz tylko dla podkreślenia, że owszem, często zdarzają się sytuacje, że mając do wyboru alpakę z cieńszym włóknem i alpakę z grubszym włóknem, dobry hodowca z jakiegoś powodu wybiera tą z grubszym.
Dziś, po 30 latach hodowli, w najlepszych stadach na świecie część alpak z pierwszego strzyżenia osiąga wynik około 13-14 mikronów (12 wciąż jest rzadkością), przy czym drugie strzyżenie zawsze oznacza przyrost o 2-3 mikrony albo więcej. Z drugiej strony jest wiele wybitnych alpak, które mają średnicę raczej w okolicach 20 i nieco powyżej, a są niezastąpione w hodowli. Najlepsze alpaki po skończeniu 10 lat wahają się z reguły gdzieś pomiędzy 18-25 mikronów, więc przyrost mikronów z wiekiem jest nieunikniony, ważne by nie skoczył zbyt radykalnie.
Myśląc mikronami trzeba pamiętać, że:
1. W zależności od tego, w którym laboratorium zbadano próbkę może wyjść zupełnie inny wynik. 2.
Podana przy histogramie wartość AFD (average fiber diameter) nie oznacza, że wszystkie włókna są tej grubości, lecz określa ŚREDNIĄ grubość włókna, czyli matematycznie policzoną wartość po zestawieniu najcieńszych i najgrubszych włókien w badanej próbce. O jakości alpaki świadczy średnia grubość, ale również skala rozrzutu pomiędzy najcieńszymi a najgrubszymi włóknami, czyli SD (standard deviation). Celem hodowców jest wyhodowanie alpak z cienkim i zarazem jednorodnym włóknem, czyli, żeby w pobranej próbce wszystkie włókna były możliwie podobnej grubości. To się wiąże też z drugim bardzo ważnym celem hodowlanym: redukcją włókien o średnicy powyżej 30 mikronów do 0% (tzw. włosy rdzeniowe, ościste, okrywowe... różnie się to tłumaczy) lub inaczej mówiąc osiągnięciem Comfort Factor 100%
3. Podana wartość nie odnosi się do całej alpaki lecz tylko do tego malutkiego wycinka z którego pobraliśmy próbkę. Alpaka może otrzymać dobry wynik i wciąż nie być dobrą alpaką hodowlaną jeśli się okaże, że parę cm dalej na jej ciele włókno jest już zupełnie inne albo, że ma znaczny procent grubszych włosów. Więc znowu kwestia jednorodności. Celem hodowców jest wyhodowanie alpak, które mają cienkie i jednorodne włókno na jak największej powierzchni ciała.
4. Podana wartość odnosi się do konkretnej próbki pobranej w konkretnym momencie (wiek, kondycja, status alpaki itd).
Generalnie, grubość w mikronach nie jest dana alpace raz na zawsze. Owszem, jest uwarunkowana genetycznie, ale również w ogromnym stopniu zależna od czynników zewnętrznych np. żywienia, wieku alpaki, poziomu stresu, stanu zdrowia i aktywności „zawodowej” (samice w ciąży, karmiące, samce regularnie kryjące, maluchy w fazie wzrostu... wiadomo, muszą się odżywiać lepiej). Wystarczy podtuczyć alpakę, by mimo dobrych genetycznych uwarunkowań wynik wyszedł dużo wyższy, bo włókno będzie grubsze ponad oczekiwaną normę. To oczywiście nie znaczy, że powinniśmy głodzić alpaki w celu uzyskania lepszych wyników, tylko prowadzić mądrą politykę żywieniową, znaleźć złoty środek i dbać o optymalną kondycję naszych alpak. Zresztą jeśli pozwolimy na spadek kondycji alpaki stracimy inne bardzo ważne cechy włókna jak np. połysk, odporność na zerwanie, stopień odżywienia włókna itd., cechy widoczne gołym okiem i jeśli ich brakuje znacznie obniżamy jakość włókna. Poza tym, niedożywiona ciężarna samica nie wykarmi dobrze płodu i w konsekwencji urodzi potomka, który mimo najlepszych uwarunkowań genetycznych, choćby po najlepszym samcu w okolicy, nie będzie mógł rozwinąć tego potencjału i będzie mieć np. rzadkie runo o niskiej wadze. Warto pamiętać, że gęstość runa jest determinowana już w fazie płodu (gdy wykształcają się torebki włosowe w skórze) i poza genetyką w dużym stopniu będzie zależeć od kondycji samicy w trakcie ciąży i w okresie karmienia.
Grubość włókna zmienia się praktycznie cały czas, zależnie od tego jak dużo substancji odżywczych dociera do torebek włosowych, więc lekkie wahania grubości włókna na przestrzeni roku są rzeczą naturalną dla każdej alpaki. Również naturalną rzeczą jest lekki przyrost grubości wraz z wiekiem. Czym innym jest tzw. micron blowout, który jest uwarunkowany bardziej genetycznie i odnosi się do alpak, które z wiekiem szybko tracą na jakości i już w drugim czy trzecim roku życia nie są w stanie (bez względu na ich kondycję) utrzymać dobrych parametrów. Celem hodowców jest wyhodowanie alpak, które potrafią utrzymać cienkie i jednorodne włókno na dużej powierzchni ciała przez wiele lat i na przestrzeni dajmy na to 10 lat podskoczą w mikronach tylko nieznacznie (utrzymanie parametrów z pierwszej strzyży jest nierealne, nawet wśród najwybitniejszych alpak). Warto też pamiętać, że jeśli alpaka ma genetycznie uwarunkowane cienkie włókno, ale wyższe wyniki na skutek otyłości lub podeszłego wieku, jej genetyczny make up bynajmniej się nie zmienia - wciąż może przekazać potomstwu cienkie włókno.
Jaki z tego wniosek?
Sprawdzaj na histogramie rok urodzenia alpaki i rok pobrania badanej próbki.
Rób badania, które obok histogramu pokazują historię zmian grubości włókna na przestrzeni roku. To da ci pełniejszą podstawę do interpretacji wyniku.
Jeśli alpaka ma kilka lat poproś o wszystkie badania z kolejnych lat, żeby zobaczyć historię jej włókna. Na pierwszy rzut oka wynik 26 mikronów wydaje się średnio atrakcyjny, ale jeśli próbka została pobrana w wieku 8 lat i w dodatku alpaka jest w ciemnym kolorze i w dodatku ma inne, pożądane cechy, to nie jest zły wynik. Zapytaj o pierwszy histogram tej alpaki, możesz się zdziwić. Jeśli nie sprawdzisz wieku, bardzo łatwo przegapić wartościową alpakę myśląc, że ma grube włókno, albo odwrotnie, zrobić bezsensowny zakup. Wyobraź sobie, że kupujesz 3 letniego samca reproduktora pod hasłem 19 mikronów, z histogramem, tylko niestety po fakcie okazuje się, że to wyniki z pierwszej strzyży i obecnie, mimo wciąż młodego wieku samiec skoczył już do 32...
Ponieważ grubość włókna jest cechą dziedziczną, warto zajrzeć do histogramów krewnych. W każdej hodowli zdarzają się cudowne przypadki, gdy dwie niepozorne alpaki dają wyjątkowo dobrego potomka. Problem w tym, że o ile on sam jest wyjątkowy, może mu zabraknąć genetycznego zaplecza, żeby przekazać swoją wyjątkowość własnym potomkom. Warto sprawdzić czy poszukiwana przez ciebie cecha albo tendencja jest obecna w całej rodzinie.
Wyniki z pierwszego strzyżenia (baby) są zdradliwe, w zależności od jakości alpaki największy skok w mikronach ma miejsce z reguły między pierwszym i drugim rokiem życia. Wynik badania z drugiego strzyżenia lepiej oddaje faktyczną grubość włókna i jest uznawany za bardziej miarodajny.
Skoro grubość włókna w dużym stopniu jest uwarunkowana czynnikami zewnętrznymi, porównywanie na podstawie histogramu dwóch alpak żyjących na dwóch różnych farmach może być mylące. Zresztą może się zdarzyć, że kupisz od kogoś alpakę "18 mikronów" i po spędzeniu paru miesięcy na twojej farmie wyjdzie jej inny wynik.
5.
Oceniając włókno bierz poprawkę na kolor alpaki. Alpaki w jasnych kolorach na całym świecie są trochę bardziej zaawansowane w jakości niż brązowe, czarne, szare, czy multicolor (np. appaloosa). Wynika to z samej historii hodowli alpak. Importowane peruwiańskie alpaki w większości były białe i w pierwszych latach hodowcy rozwijali hodowle głównie w tym kolorze, dopiero później wzięli się za pozostałe. Pracę nad szarymi, brązowymi i czarnymi alpakami zaczęto relatywnie niedawno, ale są już fantastyczne osiągnięcia, również w jakości appaloosa. Tym niemniej wciąż jest widoczna pewna różnica, również dlatego w konkursach alpaki są oceniane w oddzielnych kolorach. O ile możesz wymagać niemożliwego od białej alpaki, ewentualnie fawn, to z ciemniejszymi kolorami i innymi wzorami czasami trzeba iść na pewien kompromis, oczywiście bez przesady.
6. Dość łatwo można zmanipulować wyniki badania włókna. Nie podam sposobów, żeby nie inspirować, ale nie trzeba wielkiej sztuki. Poza tym każde laboratorium może pokazać odmienny wynik. Dodatkowo naturalne zmiany włókna w czasie... Dlatego nie oceniaj alpaki wyłącznie na podstawie histogramu. Histogram jest tylko użytecznym, dodatkowym narzędziem, które pokazuje hodowcy historię włókna jego alpaki na przestrzeni lat i ułatwia prowadzenie selekcji w stadzie. Tak naprawdę histogramy nabierają mocy, gdy w ocenę alpaki włączysz dodatkowe, nieodzowne narzędzia: własne wyczulone oko i zmysł dotyku. To najlepszy sposób weryfikacji każdego histogramu.
7. Pobierając próbkę do badań podziel ją na pół, jedną część wyślij do laboratorium a drugą opisz i zostaw do własnego archiwum. Gdy otrzymasz wyniki badania możesz je wtedy porównać z badaną próbką, powoli trenować oko i nauczyć się samodzielnie szacować grubość włókna.
Przykładowe histogramy alpak
Yocom McColl (USA). Laboratorium Yocom McColl: http://www.ymccoll.com
AAFT (Australia i UK). Laboratorium AAFT: http://www.aaft.com.au
W następnym odcinku będzie tłumaczenie tekstu, wrócę do histogramu i kluczowej dla jakości włókna roli jednorodności i właściwej interpretacji wartości SD.
Agata Raczyńska, Alpakarium