1. Co i jak ocenia sędzia oglądając welon na konkursie.
2. Poszczególne cechy włókna i dlaczego są one tak ważne?
3. Poprawne przygotowanie polaru alpaki na wystawę.
Welon Shamarra Aurory, fot. Alpakarium
1. Co i jak ocenia sędzia oglądając polar na Fleece Show.
Ocena polaru na konkursie jest złożona - sędzia analizuje i punktuje poszczególne cechy włókna, a zarazem - bardzo ważne - ocenia spójność, czyli wyrównanie każdej z tych cech w obrębie całego welonu. Dobry konkursowy polar powinien być jednorodny: włókno powinno być wszędzie podobnej jakości i długości, od środka aż po brzegi. Dlatego zgłaszając welon na wystawę nie wystarczy skupić się tylko na dobrych cechach włókna danej alpaki, ale też poprawnie taki konkursowy welon przygotować.
Na wstępie warto wspomnieć, że różne kraje mają różne systemy oceny welonów i sposób sędziowania może zależeć od kraju pochodzenia sędziego. Możemy spotkać różną punktację za poszczególne cechy, a kategorie oceny mogą być różnie rozbijane na poszczególne składowe. Poza tym w niektórych krajach ocenia się wyłącznie poszczególne cechy włókna, w innych dodaje się do tabeli specjalne rubryki, w których sędzia może odjąć punkty za słabe przygotowanie polaru. To pozwala oddzielić kwestię jakości samej alpaki od czynników zewnętrznych, tj. źle wykonanej przez nas pracy. Chodzi o sytuacje, gdy nieraz doskonałej jakości alpaka traci punkty za wyrównanie poszczególnych cech wyłącznie z powodu złego przygotowania welonu, przez co w ostatecznych wynikach wydaje się być gorszą alpaką niż jest w rzeczywistości.
Ostatecznie różnice między systemami nie są duże, wszystkie opierają się na podobnych założeniach (wymogi przemysłu włókienniczego) i w tym sensie wyniki są w miarę porównywalne. Wszystkie systemy łączy też suma możliwych do uzyskania punktów, czyli 100.
Na różnice w ocenach może mieć wpływ w większym stopniu indywidualny styl sędziowania każdego sędziego. Choć ci kalibrują swoje oceny w sędziowskich zespołach właśnie po to, by uzyskiwać zbliżone wyniki, to jednak te różne subiektywne style nieraz widać, zwłaszcza gdy zestawi się oceny różnych sędziów dla tego samego welonu.
Jedni sędziowe rozdają punkty hojnie i punktują wszystkie welony ogólnie wyżej. Za ładny welon spokojnie przyznają 82 lub 85 i więcej punktów. Inni są w tym bardziej oszczędni i welon musi być wyjątkowo dobry, żeby w ogóle przekroczyć 80 punktów (np. w UK niektórzy sędziowe ważą naprawdę każdy punkt). Niektórzy sędziowie są też bardziej zafiksowani na punkcie przygotowania welonu i jego spójności, inni zwracają na to mniejszą uwagę i mimo słabszego przygotowania welonu nie obetną tylu punktów. Niektóre kwestie są więc dość relatywne i trzeba o tym pamiętać gdy porównujemy wyniki konkursów.
Hipotetyczna sytuacja: załóżmy, że na jednym konkursie sędziowanym przez sędziego X alpaka A dostała 83 pkt. Na innym konkursie sędziowanym przez sędziego Y alpaka B ostała 79 pkt. Czy to znaczy, że alpaka A jest lepsza od alpaki B? Niekoniecznie. Porównywanie wyników alpak pomiędzy konkursami może być mylące i raczej niewskazane, np. w sytuacji gdy porównujemy punktacje, by podjąć decyzję o zakupie "tej" a nie "tamtej" alpaki. Skala ocen, która faktycznie coś nam mówi zamyka się w ramach jednego konkursu.
Ale i tu znajdą się niuanse, bo jest jeszcze kwestia wielkości i jakości konkurencji. Dlatego warto zaglądać w szczegółowe tabele wyników publikowane po konkursie przez organizatorów każdego Fleece Show i nie opierać się wyłącznie na facebookowych, marketingowych postach, w których hodowcy prezentują swoje wystawowe sukcesy. Ważny jest kontekst. W tabelach zobaczymy które hodowle i które konkretnie alpaki brały udział, ile alpak konkurowało ze sobą w każdej grupie kolorystycznej i wiekowej. Zdobycie 2 lub 3 miejsca w grupie kilkunastu czy kilkudziesięciu dobrych alpak może być nieraz dużo większym wyróżnieniem niż 1 miejsce, a nawet tytuł championa, gdy w grupie jest tylko kilka alpak albo ich jakość jest niezbyt wysoka.
Welon Alpakarium Gili, fot. Alpakarium
2. Oceniane cechy włókna i dlaczego są one są tak ważne?
Cała logika i struktura oceny welonu przez sędziego jest odpowiedzią na wymogi przemysłu włókienniczego. Krótko mówiąc premiujemy i rozwijamy w hodowli alpak te cechy, dzięki którym włókno będzie dobrym materiałem na wysokiej jakości przędzę.
W tym artykule piszę o ocenie welonów huacaya, bo to nasz konik i nigdy nie mieliśmy suri. Suri ocenia się nieco inaczej, ze względu na ich odmienną strukturę loków i pożądany silniejszy połysk, ale w gruncie rzeczy podstawa jest ta sama.
Na potrzeby artykułu posłużę się tabelami brytyjskimi i nowozelandzkimi.
Oto przykładowa fiszka sędziowska (UK):
Klasa / Class - grupa wiekowa, podawana w miesiącach lub określeniach typu Junior, Intermediate, Adult, Senior etc. I grupa kolorystyczna (white, light, fawn, brown, black, grey, roan, multicolor).
Numer welonu / Entry number - każdy welon ma swój numer, sędzia ocenia welony anonimowo, tzn. nie wie jaką alpakę ocenia ani z której hodowli. Widzi przed sobą po prostu welon.
Sędzia / Judge - tu podaje się kto sędziuje
No i data sędziowania / Date.
Potem lista ocenianych cech (omówione poniżej). W kolumnie Max points widać maksymalną liczbę punktów do zdobycia w każdej z kategorii, sędzia wpisuje swoją punktację w pustej kolumnie po prawej stronie.
Na dole jest jeszcze sekcja Komentarze / Comments - sędzia może tu wpisać dowolne impresje, uwagi, wyrazy zachwytu albo wskazówki co poprawić.
A tu fiszka rozszerzona o ocenę przygotowania welonu (NZ):
Jak wspomniałam na wstępie, zadaniem sędziego jest ocena jakości włókna i zarazem wyrównania tej jakości w obrębie całego welonu. Dlatego po rozłożeniu polaru na stole sędzia pobiera do wnikliwej oceny próbki z kilku reprezentatywnych miejsc, np. 4 próbki (łopatka, bok, biodro, bok bliżej krawędzi brzucha).
To pozwoli mu ocenić czy i w jakim stopniu włókno zmienia jakość zależnie od miejsca na ciele alpaki. Dlaczego to takie ważne? Po prostu, jeśli alpaka ma dobrą jakość włókna i jest przy tym dobrze wyrównana, pozyskamy z niej tego dobrego włókna znacznie więcej.
Po wyjęciu próbek sędzia układa je jedna obok drugiej i zaczyna oceniać poszczególne cechy, sprawdzając na ile wszystkie próbki są do siebie podobne. Poza próbkami ma przed sobą do wglądu cały welon.
Sędzia w trakcie oceny ma przed sobą cały polar i próbki pobrane z reprezentatywnych miejsc, fot. Alpakarium
No to po kolei. Cechy oceniane w konkursie:
Fineness (average for the blanket, as per charts) Cienkość włókna (średnia dla welonu, wg tabeli)
Sędzia szacuje grubość włókna (w mikronach), porównuje grubość włókna w pobranych próbkach i przyznaje punkty wg tabeli. Coraz częściej na konkursach wizualną ocenę zastępuje badanie laboratoryjne (histogram), dla większego obiektywizmu. Wymagane progi mikronów zmieniają się zależnie od wieku alpaki. Im starsza alpaka tym większa tolerancja i włókno może być trochę grubsze.
Odczucie w dotyku (odpowiednie do mikronów) Handle (relative to micron)
Sędzia sprawdza jedwabistość włókna - wrażenie, gdy delikatnie pociera włókno opuszkami palców. Cieńsze włókno powinno być bardziej jedwabiste i przyjemniejsze w dotyku niż to o wyższych mikronach.
Uniformity of Micron (from representative samples)
Wyrównanie mikronów (w oparciu o reprezentatywne próbki)
Sędzia patrzy na wyrównanie grubości włókien we wszystkich pobranych próbkach. Chcemy niewielkiej różnicy pomiędzy włóknami primaries (pierwszorzędowe) i secondaries (drugorzędowe). Chcemy też, by wszystkie secondaries były podobnej grubości. Studiując próbki z kilku miejsc sędzia ma wgląd w ogólne wyrównanie grubości w całym welonie.
Grubsze włókno pierwszorzędowe (primary) i cieńsze włókna drugorzędowe (secondaries)
Wyrównanie grubości jest bardzo ważne, bo ma bezpośredni wpływ na odczucie w dotyku. Paradoksalnie grubsze, ale dobrze wyrównane w mikronach włókno może być przyjemniejsze dla skóry niż cieńsze włókno o słabym wyrównaniu.
Uniformity of Length (from representative samples) Wyrównanie długości (w oparciu o reprezentatywne próbki)
Sędzia ocenia na ile wszystkie wyjęte próbki są podobnej lub różnej długości. Przędzalnia nie może zrobić dobrej jakości włóczki jeśli w zgręplowanym runie znajdują się dużo krótsze odcinki włókna.
Wyrównanie długości, fot. Alpakarium
Staple Length (for months of fleece growth)
Długość pasma (odpowiednio do liczby miesięcy)
Sędzia ocenia ogólną długość włókna, tzn. czy jest długie czy krótkie jak na czas wzrostu. Zbyt krótkie włókno w ogóle nie nadaje się do maszynowego przędzenia, dlatego nie zapominajmy w hodowli o dobrej długości (również w dojrzałym wieku).
Character & Style (well defined crimp, uniform throughout the staple and blanket)
Charakter i styl (dobrze zdefiniowane karbikowanie, wyrównane w obrębie pasma i całego welonu)
Sędzia ocenia typ karbikowania (amplituda i częstotliwość karbikowania, wyrównanie karbikowania na całej długości włókna) i organizację (formacja i definicja pasm). Tu, znowu, liczy się spójność, czyli na ile pożądany styl jest w ogóle obecny, na ile zaawansowany, ale też wyrównany w obrębie całego polaru.
Dlaczego taki styl ma znaczenie? Bo w gruncie rzeczy jest potwierdzeniem dobrej jakości włókna z punktu widzenia przędzalni. Bo jeśli widzimy na alpace włókno zorganizowane w zdefiniowane, równo karbikowane na całej długości pasma, możemy sądzić, że alpaka ta ma zaawansowany porządek mieszków włosowych na skórze, a jej włókno jest raczej cienkie, wyrównane w mikronach i odpowiednio gęste. Rzecz w tym, że to cechy sprzężone i konieczne, by nastąpił proces równego karbikowania.
Nieprzypadkowo, gdy widzisz w welonie miejsca, w których włókno traci częściowo swój styl, karbikowanie i definicja pasma się rozłazi, włókno jest bardziej matowe, różni się odcieniem - w tych miejscach włókno okazuje się po prostu grubsze i znajdziesz tam więcej włókien rdzeniowych.
Włókno zorganizowane w karbikowane pasma, welony Shamarra Anastazji i Alpakarium Hermesa, fot. Alpakarium
Density Gęstość
Wracamy do pojęcia organizacji. By ocenić gęstość sędzia ocenia definicję pasm. Patrzy czy w ogóle włókno grupuje się w pasma (lub mówiąc inaczej wiązki włókna), a jeśli tak, to jak mocno są zwarte, jak dużo włókna jest upakowane w takim paśmie, w jakim stopniu to włókno jest uporządkowane i jaki typ karbikowania występuje. Gdy alpace brakuje gęstości jej włókna mają dużo miejsca, więc rosną sobie indywidualnie, w sposób bardziej chaotyczny, wielokierunkowy. Alpaki o zaawansowanej gęstości produkują włókno pogrupowane i spakowane w wiązki i mikro wiązki. Zaawansowana gęstość i organizacja mieszków włosowych na skórze alpaki wymuszają na włóknie wzrost w ściśle określonym porządku.
Po lewej włókno alpaki bez gęstości rosnące w różnych kierunkach. Po prawej włókno gęstej alpaki pogrupowane i rosnące w określonym porządku.
Lustre (brightness) Połysk
Sędzia sprawdza w jakim stopniu włókno odbija światło. W tym celu bierze próbkę i rozciąga ją lub nawija na palec, by zobaczyć odbicie światła na gładkiej, napiętej powierzchni.
Dlaczego połysk jest ważny? Bo wiąże się z odczuciem w dotyku. Postrzegany przez nas połysk jest uwarunkowany anatomicznie, wynika z budowy włókna - długości i ułożenia łusek na powierzchni. Włókno z połyskiem to bardziej gładka powierzchnia, a więc również przyjemniejsze odczucie w dotyku. Poza tym włókno z połyskiem pięknie prezentuje się w gotowym wyrobie, dodaje mu szyku.
Jako efekt budowy anatomicznej włókna, połysk jest cechą dziedziczną i możemy go zwiększać drogą selekcji hodowlanej. Oczywiście sposób żywienia i warunki utrzymania alpak mają tu również ogromne znaczenie.
Naturalny połysk widoczny we włóczce, fot. Alpakarium
Lack of Guard Hair (the lack of coarse guard hair / straight fibers throughout the blanket area) Brak włókien ościstych (brak grubych włókien ościstych / prostych włókien w obrębie welonu)
Sędzia ocenia występowanie i rodzaj grubych włókien. Grubsze włókna u alpaki to z zasady primaries (włókna pierwszorzędowe). Wyeliminować ich nie możemy (ze względu na ich funkcję), ale drogą selekcji hodowlanej możemy się postarać, by były coraz cieńsze i bardziej podobne do secondaries (włókien drugorzędowych).
Guard hair, czyli włókna zwane ościstymi - to te niepożądane, wystające z welonu najgrubsze primaries - powyżej 30 mikronów i silnie medulowane (z wyraźnym, ciągłym rdzeniem). Są proste i twarde. W gotowym wyrobie wywołują uczucie gryzienia na skórze i źle przyjmują barwniki w procesie farbowania.
Włókna ościste (Guard Hair) / Medulacja włókna alpaki
Lack of Colour Contamination
Brak zanieczyszczenia koloru
Sędzia ocenia to na dwa sposoby. Po pierwsze dobrze jeśli cały welon jest w jednym, równomiernym kolorze - bez plamek w innych kolorach i idealnie też bez wyraźnego, kontrastowego cieniowania. Po drugie ocenia to w obrębie próbki - nie powinno być pojedynczych włókien w innym kolorze, tj. brązowych włókien w białym welonie, białych włókien w czarnym welonie itd. Takie niezamierzone zmiany kolorów niestety fatalnie wyglądają w gotowym wyrobie.
Jeśli alpaka o jednolitym kolorze ma w welonie jakąś odbiegającą kolorem łatkę, należy ją w ramach przygotowania welonu usunąć. Chyba, że mowa o greyach, roanach, appy czy innych fancy - w tym przypadku wielokolorowość jest wpisana w ich umaszczenie.
Weight (annualised, as per charts)
Waga (uśredniona do roku, wg. tabeli)
Waga, podobnie jak mikrony, jest rozpisana na tabelki, bo tak jak grubość, w sposób naturalny może zmieniać się z wiekiem. Co istotne waga uwzględniana w konkursie jest wagą uśrednioną do 365 dni. Bo przecież każdy hodowca strzyże w trochę innym momencie, albo maluszki w klasie juniorów rodziły się w różnych okresach w roku i ciężko byłoby inaczej porównać ile tak naprawdę wyprodukowała włókna w skali roku każda alpaka.
Jak wyliczyć uśrednioną wagę welonu?
Ważymy welon i dzielimy tę liczbę przez liczbę dni od ostatniego strzyżenia (lub od narodzin jeśli to welon juniora), a następnie mnożymy wynik przez 365.
Przykład:
Ostrzyżony welon waży 1.9 kg > dzielimy przez 335 dni wzrostu włókna = 0,005 dziennie > mnożymy przez 365 dni = 2,07 kg > to nasza waga welonu uśredniona do roku.
Tu warto dodać, że wraz z postępem hodowlanym alpaki mają coraz częściej bardzo cienkie włókno i waga ich welonów naturalnie jest niższa. Tabelki oceny były konstruowane wiele lat temu i obecnie słabo premiują alpaki z cienkim włóknem, bo za wagę welonu przyznaje się relatywnie bardzo dużo punktów, więc zgłaszając welon o bardzo niskich mikronach można wiele punktów w tej kategorii stracić. Australia wyszła naprzeciw tym nowym realiom wprowadzając bardzo fajny nowy system - powiązała punktację grubości włókna z jego wagą. W ten sposób alpaka z bardzo cienkim włóknem może zdobyć relatywnie więcej punktów za wagę, niż alpaka z grubym włóknem. Czy mówiąc inaczej, alpaka z grubym włóknem musi naprawdę wyprodukować ogrom tego włókna, żeby zdobyć wysokie punkty za wagę.
Co jeszcze poza mikronami ma wpływ na wagę? Oczywiście gęstość + długość + wyrównanie na ciele.
Welon Alpakarium Wasilija
Management
Przygotowanie
Czyli to, co dodano w niektórych systemach - ewentualne punkty karne za słabe przygotowanie welonu. Są trzy kategorie w których możemy stracić punkty (i tylko stracić):
Zanieczyszczenia / Contamination
Resztki trawy, słoma, brud, jakieś pozostałości po chorobie skóry (w sumie niedopuszczalne, jeśli alpaka chorowała powinniśmy to usunąć) itd.
Słabe przygotowanie / Poor Skirting Welon jest "nierówny" - zostawiliśmy plamy innego koloru, zostawiliśmy twarde brzegi z brzucha lub pachwin, gdzie rośnie grubsze włókno i jest najwięcej włókien rdzeniowych... zdarza się z niewiedzy (nie wiemy jak poprawnie przygotować welon) lub gdy chcemy ugrać trochę na wadze i odrzucić jak najmniej włókna. To jest oczywiście jakaś strategia, ale trzeba to robić z głową. Wyrzucając fragmenty z gorszym włóknem tracimy zawsze trochę wagi welonu, ale zyskujemy lepsze punkty w kategoriach odnoszących się do wyrównania. Pozostawiając w welonie fragmenty z gorszym włóknem odwrotnie - wygrywamy coś na wadze, ale tracimy wyrównanie no i ryzykujemy punkty karne.
Słabość, łamliwość włókna / Tenderness
Zdrowe, dobrze odżywione włókno powinno być wytrzymałe na rozciąganie i zrywanie. Ważne w procesie przędzenia i ma wpływ na wytrzymałość włóczki. Pękanie włókna, jego kruchość i ogólna słabość obniżają jakość przędzy.
3. Przygotowanie polaru na wystawę Fleece Show.
Poprawne strzyżenie
Jeśli planujesz wysłać polar na wystawę weź do strzyżenia dobrego strzygacza, który wie jak poprawnie zdjąć welon z alpaki. Nie powinno być docinków, krótszych fragmentów, welon powinien być równo zdjęty w całości od barku po biodra. Złe strzyżenie trudno naprawić, polecą punkty za zmienną długość, albo za wagę, jeśli welon był zdjęty ze zbyt małej części ciała.
W miarę strzyżenia układaj welon na czystym podłożu lub od razu na przyciętej fizelinie lub kartonie. Dobrze posprzątaj przed strzyżeniem konkursowej alpaki, bo niechcący możesz zanieczyścić jej welon resztkami włókna alpak strzyżonych wcześniej, a to bardzo niemiła niespodzianka znaleźć potem w konkursowym welonie grube włókna innej alpaki i to jeszcze w innym kolorze.
Ważenie 1
Zważ welon przed przygotowaniem, taka waga brutto. Żeby się wstępnie zorientować ile welonu w sumie wyprodukowała alpaka i czy w ogóle warto szykować ten welon na konkurs.
Przygotowanie welonu na stole
Rozwiń welon na stole i do pracy :)
Usuwamy wszystkie zanieczyszczenia, siano i słomę, krótkie docinki, ostre brzegi z twardszym włóknem, kolorowe plamki etc.
Miejsca w których znajdziesz gorsze włókno to zazwyczaj: okolica ogona, okolica szyi (na karku zawsze więcej zanieczyszczeń), pachwiny i linia wzdłuż brzucha. Generalnie przyjrzyj się całej krawędzi dokoła welonu, czy nie trzeba usunąć niektórych fragmentów.
Poniżej film nakręcony przez Pamelę Ray. Po całym tym długim wstępie nawet bez znajomości języka powinien być zrozumiały, wystarczy śledzić kolejne czynności Pameli - co i jak robi, by uzyskać jednorodny welon o wyrównanej jakości i długości.
Ważenie 2
Po przygotowaniu zważ welon ponownie. W oparciu o ten wynik wyliczysz konkursową wagę uśrednioną do roku.
***
Refleksja na koniec? Cienkie lub grube włókno, dobrze lub słabo wyrównane w mikronach, połysk lub jego brak, gęstość, długość, karbikowanie lub jego brak, organizacja i definicja pasm, wyrównanie koloru, duża lub znikoma obecność grubych włókien rdzeniowych w welonie... Wszystkie cechy oceniane przez sędziego - te dobre i złe - są dziedziczne. Dlatego tak ważna jest genetyka, selekcja hodowlana i właściwy dobór rodziców.
Jeśli czujesz niedosyt wiedzy na temat włókna alpak zapraszam do Alpakarium na indywidualne szkolenia :)
Agata Raczyńska, Hodowla alpak Alpakarium